Telefoon:

Een vergelijking van de plekken

Dit hoofdstuk vergelijkt braakliggende terreinen, en trekt daaruit overkoepelende lessen voor dit type ruimte in de stad. Deze plekken hebben meerdere jaren braak gelegen. De casus ‘Buurtpark Blauwdorp’ wordt daarbij als hulp-casus gebruikt, omdat ook deze plek ruim een jaar heeft braak gelegen. Zie de tabel voor een algemene vergelijking van de twee voornoemde braakliggende terreinen. De twee terreinen overlappen in de leervragen die onze leergemeenschappen erover stelden: van beide plekken wordt afgevraagd welke lessen geleerd kunnen worden betreffende hoe tijdelijke oplossingen bij kunnen dragen aan meer permanente doelen.  

 

Stadstuin Greune Luiper

Kippenveldje Mariaberg

Oppervlak

Circa 9500 m2

Circa 3500 m2

Voormalig type bebouwing

Groot kantoor

Lage huurwoningen

Braakliggend sinds

2008

2014

Start initiatief

Voorjaar 2021: verplaatsing tuinbakken

Voorjaar 2020: bouw kippenhok

Aangekondigd jaar opnieuw bebouwd

Tussen 2024 en 2026 door een bouwbedrijf.

In 2023 door een woningcorporatie.

Initiatief genomen door

Een gezamenlijk initiatief van twee  buurtnetwerken samen met de non-profit-organisatie (tuinbeheerder).

Bewoners (studenten)

Beschrijving initiatief

Tuin met meer dan 300 moestuinbakken in de oude kelder van het KPN-gebouw. Daarnaast een verblijfsruimte, serre en een klein kippenhok.

Kippenhok met kippen en omheining. (Eerder moestuinbakken, geverfde pallets en schaakbord.)

Ontstaans-

geschiedenis

Oorspronkelijk gestart op een andere plek in de buurt. Buurtnetwerken stelden voor om de bakken te verhuizen.

Subsidie aangevraagd voor jongeren. Daarna contacten aangeknoopt met woningcorporatie, buurtcentrum en gemeente voor toestemming gebruik grond.

Gecoördineerd door

Voormalig beheerder en buurtnetwerken.

Buurtbewoners: één vaste groep  en aantal vrijwilligers.

Bekostigd door

Deels stadslandbouw coöperatie, deels gemeente Maastricht.

Kleinschalige projectsubsidies, buurtcentrum.

Partners bij opstart

Een stichting voor natuureducatie, een buurtnetwerk.

Een woningcorporatie

Partners bij vervolg

Projectbureau A2 Maastricht.

Buurtcentrum en gemeente

Gebruik door wie en hoe

Ruim 80 bewoners die moestuinbakken hebben. Andere bewoners die zij meenemen.

Zo’n 10 ‘kippenouders’. Ook regelmatig bezoekers.

Instanthouding

De tuinbakken mogen er voor een periode van drie tot vijf jaar staan. Bewoners onderhouden hun eigen bakken.

Bewoners die al langer in de buurt wonen zetten zich in om het kippenhok in stand te houden. Er heerst ook interesse om het initiatief in stand te houden bij buurtcentrum, woningcorporatie en gemeente.

Tijdspad

Tijdspad stadstuin
Op de plek van Stadstuin de Greune Luiper was een groot kantoor in gebruik tot 2001. Daarna is het gebouw verkocht en stond het er nog zeven jaar. De stadstuin was oorspronkelijk gestart op een andere plek in de buurt en daar al onderhouden door een non-profit organisatie. Die plek was ook tijdelijk en toen de definitieve invulling van dat terrein dichterbij kwam (het A2-project en nieuwe woningen, zie casus 'Groene dwarsverbindingen'), moesten de tuinbakken weg. Beide buurtnetwerken in de omgeving hebben voorgesteld om de moestuinbakken te verhuizen naar de onderzochte locatie. In het voorjaar van 2021 werden de tuinbakken van de eerdere locatie van de non-profit organisatie daarnaar verplaatst. De beheerder van de Stadstuin Greune Luiper verhuisde mee van de oude locatie naar de huidige locatie, die ook weer tijdelijk is. Het is niet exact bekend wanneer er weer gebouwd gaat worden, maar het terrein is voor een periode van drie tot vijf jaar (vanaf de start in 2021) beschikbaar voor de Stadstuin.

Tijdspad kippenveldje
In Mariaberg hebben na de sloop van de huurwoningen in 2013 nog zo’n jaar lang bouwhekken rondom het perceel gestaan, waardoor het ontoegankelijk was. In 2017 waren er wel eerdere kleine initiatieven, maar het kippenhok kwam er pas in januari 2020 en de kippen pas in 2021. Daarvoor was in 2020 subsidie aangevraagd voor jongeren door studenten die huurverlaging kregen in ruil voor buurtinitiatieven. Daarna zijn door die studenten contacten gelegd met woningcorporatie, buurtcentrum en gemeente voor toestemming van gebruik van de grond. In 2023 gaat er weer op het perceel teruggebouwd worden door Woonpunt. Echter is het kippenhok al verplaatst naar het grasveld ernaast, dat in eigendom is van de gemeente en waar voorlopig niet gebouwd gaat worden.

Gebruik en instandhouding

Gebruik stadstuin
Verschillende bewoners gebruiken en bezoeken de stadstuin: mensen met verschillende achtergronden (betreffende culturele en sociaaleconomische achtergrond) en zowel mensen van verschillende ‘bestaande’ buurten als ook nieuwe bewoners van de Groene Loper. Ruim 80 gezinnen hebben hier moestuinbakken. Omdat bewoners hun eigen bakken onderhouden, is daarvoor betreffende geld en mankracht voor instandhouding weinig nodig. Toch blijft geld nodig voor algemener onderhoud, en zal binnenkort een nieuwe subsidie-bron gevonden moeten worden.

Gebruik kippenveldje
Bij het kippenhok in Mariaberg onderhouden zo’n tien ‘kippenouders’ de kippen en het verblijf. Zij rapen de eieren en laten kinderen kennismaken met de kippen. Ook komen regelmatig bezoekers kijken bij het kippenhok, zoals ouderen of ouders met kinderen. Het buurtcentrum en de gemeente helpen met toestemmingen, communicatie en een klein budget. Bewoners die al langer in de buurt wonen, hebben het grootste deel van het beheer overgenomen (na vertrek van enkele ‘kar-trekkende’ studenten). Ze zetten zich in om het kippenhok in stand te houden, en tonen soms ook initiatieven om het uit te breiden. Hiervoor is inzet in de vorm van tijd en werk: een levendige WhatsApp-groep voor onderhoud van de kippen en onderhoud en uitbreiding van de kippenren. Ook worden de vrijwilligers hiermee geüpdatet over het (ook door bewoners) aanvragen van vervolgsubsidies voor bekostiging, zoals die voor kippenvoer. Er heerst ook interesse om het initiatief in stand te houden bij het buurtcentrum, de woningcorporatie die de meeste bewoners in de buurt huist, en de gemeente.

Groei van de initiatieven

Beide initiatieven zijn groeiende. Het Stadstuin Greune Luiper-initiatief is mettertijd steeds verder uitgebouwd. Er is begonnen met tuinbakken, maar later kwam ook kunst op de muren van de oude kelder, een speciale ruimte onder een tentzeil voor kweken van plantjes, een kippenhokje, zonnepanelen en zelfs een voedselbank op de locatie.

Bij het kippenveldje is de communicatie tussen de ‘kippenouders’ een stabiele factor geweest: over onderhoud en uitbreiding van de kippenren wordt al ruim twee jaar overlegd. Soms zijn er momenten van onderbezetting of kleine conflicten, maar die lijken vaak opgelost te worden. Ook is het kippenveldje-initiatief een ‘springplank’ geweest voor de bewoners om samen na te denken en de krachten te bundelen over andere initiatieven op het veldje, zoals een speeltuin op hetzelfde grasveld. Zo woonden verschillende bewoners van de kippen-WhatsApp-groep ook de sessie bij over spelplekken in Mariaberg om samen met kinderen van de buurt hun ideeën te geven voor een natuurlijke speelplek op het kippenveldje (zie casus 'Speelplekken Mariaberg').

Successen en knelpunten bij gebruik van braakliggend terrein

Successen

Betreffende de stadstuin komt het belangrijke succes van het intensieve gebruik van de moestuinbakken waarschijnlijk voort uit het feit dat mensen gratis kunnen deelnemen: ze hoeven geen huur te betalen voor hun moestuintje. En dat betekent dat ook mensen met een kleine beurs zelf groenten kunnen telen. De stadstuin draagt daardoor ook op allerlei manieren bij aan gezondheid: het brengt ontmoeting tussen allerlei mensen; van jong tot oud, van rijk tot arm, en met een Maastrichtse achtergrond tot een niet-Westerse migratie-achtergrond. Het brengt zingeving voor mensen die door ziekte of anders uit het arbeidsproces zijn. Mensen vinden er een luisterend oor bij mede-tuiniers, vriendschappen ontstaan. Daarnaast leren mensen over gezonde voeding en over eettradities in andere culturen. Ook wordt er een positieve bijdrage geleverd aan biodiversiteit. Die potentie van braakliggende terreinen voor bottom-up initiatieven wordt ook al duidelijk door kleine ingreepjes, zoals de zeer tijdelijke aanleg van een fietscross-terreintje door kinderen. Dit op het terrein van het toekomstige Buurtpark Blauwdorp, voordat gestart werd met de bouw.

Bij het kippenveldje vindt een behoorlijke groep vrijwilligers (de ‘kippenouders’) een gezamenlijke ‘hobby’. Net als bij de stadstuin is deelname gratis, maar de oogst, in dit geval eieren, is wel voor de deelnemer. Voor andere bewoners is het kippenveldje een bezoekplek die gewaardeerd wordt: men wandelt er graag als ouder of grootouder even met de kinderen naartoe, en ook de kinderen van de jeugdwerk-groep nemen er graag af en toe even een kijkje.

Ondanks verschillen in hoofdzakelijke functie en schaal van de invulling van het braakliggend terrein (grotere moestuin versus kleinere kippenren) is het voornaamste succes gelijk: van de initiatieven wordt goed gebruik gemaakt. De belangrijkste succesfactor die daar aan bijdraagt is waarschijnlijk feit dat zowel bezoek als deelname aan beide initiatieven gratis is. Vooral in het geval van de stadstuin gaat dit bezoek ook nog om een diversiteit aan mensen en vinden ook nieuwe ontmoetingen plaats. Dat ligt waarschijnlijk grotendeels aan de grotere schaal van de stadstuin ten opzichte van het kippenveldje: de kans is groter dat verschillende mensen of groepjes mensen de plek op hetzelfde moment bezoeken. Het kan echter ook deels aan de samenstelling van de buurt liggen. Immers: in Mariaberg werd niet op zo’n grote schaal en zo dichtbij nieuwe huizen gebouwd als langs de Groene Loper. Nieuwe bewoners gebruiken de initiatieven soms als manier om kennis te maken met de buurt, en de Groene Loper trekt door haar grotere schaal, omvang en meer voorzieningen in de buurt ook meer omwonenden dan het ‘kippenveldje’.

Knelpunten

Voor de stadstuin geldt dat het budget bijna op is. Er moet door de vrijwilligers met een coördinerende rol steeds opnieuw gezocht worden naar subsidies. Verder is er onzekerheid over de toekomst, omdat het initiatief over enkele jaren weer zal moeten verhuizen. (Dan wordt de plek vrijgemaakt, omdat er weer gebouwd gaat worden.) De elementen, zoals de moestuinbakken, zijn wel zo ingericht dat ze verplaatst kunnen worden, maar de onzekerheid over de toekomst maakt het organiseren van activiteiten op de langere termijn moeilijk, evenals of bepaalde betere inrichting die zich pas na jaren goed uitbetaald. Bij het kippenveldje speelt deze onzekerheid minder een rol, omdat het kippenhok al verhuisd is, en voor de nieuwe plek geen bouwplannen zijn. Echter speelt ook daar de bekostiging een rol, in dit geval voor onderhoud van de kippen en kippenren. (Bijvoorbeeld is er al tweemaal een uitbraak geweest van bloedluis, waardoor schoonmaakmiddelen gekocht moeten worden en bepaalde materialen vervangen.) Ook in dit geval is geen sprake van structurele subsidie voor deze zaken en zal dus steeds opnieuw gezocht moeten worden naar subsidies.

Kansen

Vooral de stadstuin is betreffende schaal en thema (voedsel verbouwen) geschikt voor educatiemogelijkheden. Het is een praktijklocatie voor scholen in de naaste omgeving (primair en voortgezet onderwijs). Het kippenveldje is daar qua grootte minder geschikt voor. En waar de stadstuin vrij toegankelijk is, moet de ren worden opengemaakt en worden toegezien door een begeleider (‘kippenouder’). Wel kunnen kleinere groepjes kinderen onder begeleiding kennismaken met de kippen in de kippenren, maar dat moet dan even afgesproken worden met de kippenouders. Door haar ligging op grasveld dat zo’n acht keer groter is dan de kippenren alleen, en doordat er daarvoor geen bouwplannen zijn, is er ook mogelijk ruimte voor nieuwe ideeën in overleg met de gemeente, zoals meer dieren of speelvoorzieningen voor kinderen. Het kippenhok-initiatief is daarvoor een ‘uitvalsbasis’, omdat er daardoor al een gemeenschap actief is op de plek, en deels voortgebouwd kan worden op bestaande afspraken met bijvoorbeeld de gemeente en omwonenden.

Risico’s

Het succes van de stadstuin komt vooral voort uit de gepassioneerde bijdrage van de hoofdzakelijke beheerder. Daaromheen is een klein clubje mensen die samen van alles regelen en heel actief zijn. De vraag is of zij ook de coördinerende en leidersrol van de beheerder kunnen overnemen als deze wegvalt.

Bij het kippenveldje heerst ook de vraag wie gaat opvolgen als de twee ‘kartrekkende’ kippenouders er mee op zouden houden. Wel zijn er daar nog meer vrijwilligers, die (middels de app) aardig op de hoogte zijn van wat er komt kijken bij in ieder geval het ‘bijhouden’ van het onderhoud. Een ander mogelijk risico is van een andere orde: andere bewoners die niets met kippen hebben, kunnen het gevoel krijgen dat een stuk ook voor hen publieke buurt wordt ‘ingenomen’. Dit vooral als ‘kartrekkende’ kippenouders voor wat langere tijd weg zou vallen en daardoor alleen nog het basale onderhoud gedaan kan worden (de kippen zelf): dat zou ten koste kunnen van hoe de plek oogt en hoe toegankelijk deze is, waardoor de waarder daarvan voor een deel van de buurtbewoners negatief zou kunnen worden.

Overkoepelende lessen: kansen en risico’s voor braakliggende terreinen

Overkoepelende kansen en risico’s voor gebruik van braakliggende terreinen in het algemeen

Belangrijke factoren voor een succesformule om braakliggende terreinen te benutten op een manier waarop bewoners er ook gebruik van maken, lijken te zijn:

  • Bied gratis activiteiten aan en toegang tot een gratis omgeving waar een groot deel van de buurt op een bepaalde manier interesse in heeft.
  • Het is geen probleem als maar weinig bewoners voldoende interesse hebben om actief mee te doen: betreffende ‘actief’ meedoen (voor onderhoud, veiligheid en toegankelijkheid) gaat het om het vinden van voldoende bewoners om deze taken te kunnen uitvoeren..
  • Wel moeten de meeste bewoners die geen actieve bijdrage leveren, wel de omgeving of activiteiten kunnen waarderen als ze er zijdelings mee te maken krijgen, bijvoorbeeld als ze er langslopen of er vanuit hun huis of tuin door worden beïnvloed.
  • Een groot deel van de bewoners moet het prettig vinden om de plek te bezoeken, en de plek moet daarvoor een groot deel van de tijd toegankelijk zijn.

Gezondheidseffecten zoals ontmoeten, bewegen kunnen dan op een natuurlijke manier uit dat soort plekken voortvloeien. Voor andere doelen, zoals verbinding tussen mensen die elkaar anders wellicht niet hadden ontmoet, maar ook voor educatie, lijkt enige schaalgrootte van het initiatief belangrijk. Een belangrijk risico van dit soort initiatieven is gebrek aan financiering. Hiervoor kan contact gezocht worden met organisaties die belang hebben bij gebruik van een plek, bijvoorbeeld met het oog op hun doelen betreffende welzijn van hun bewoners (woningcorporatie), zelfredzaamheid en eigenaarschap (gemeente) of stadsnatuur (stichting). Deze partijen kunnen ook helpen met eventuele toestemmingen die nodig zijn. Mochten ze zelf te weinig budget beschikbaar hebben, dan kan het nuttig zijn om met hen samen subsidie aan te vragen.

De langere termijn: voortzetting van tijdelijke initiatieven of behalen van ander resultaat

Betreffende de Stadstuin mogen de tuinbakken er voor een periode van in totaal drie tot vijf jaar staan. Hoewel de onderdelen van Stadstuin de Greune Luiper zo zijn ingericht dat het geheel over een paar jaar weer kan verhuizen, leidt dit tot beperkingen in de potentie van het initiatief, omdat bepaalde aankopen, verbeteringen en uitbreidingen door die tijdelijkheid niet de moeite waard zijn, of dat onzeker is. Daarop in tegenstelling: de kippenren met het kippenhok in Mariaberg is al verplaatst naar het grasveld ernaast dat in eigendom is van de gemeente en waar voorlopig niet gebouwd gaat worden. Hier wordt inderdaad ook nagedacht over verdere verbetering en uitbreiding van het initiatief. Hieruit kan voorzichtig worden geconcludeerd dat het nuttig is voor initiatieven op braakliggende terreinen om één of twee locaties voor de toekomst gepland te hebben voor zover mogelijk, waardoor nieuwe initiatieven ook in het licht geplaatst kunnen worden van die toekomst.

VRAGEN?

Bel ons tijdens kantooruren op:
+31(0)43-3882436
Stel uw vragen buiten kantooruren per e-mail:
info@ruimtegids.eu

PARTNERS

logos juli2021 2

Search