De specifieke casussen die de overbruggende lessen over semi-publieke plekken ondersteunen, zijn:

• Kindcentrum Groene Loper in Maastricht 
• Kindcentrum Droomhof in Kerkrade
• ‘Het Bankapark’: een tuin met publieke kansen (Maastricht, Blauwe Loper-gebied)
• Verblijven in de Voltastraat: het faciliteren van ontmoeting in een drukbezocht gebied (Maastricht, Groene Loper-gebied)

Dit hoofdstuk vergelijkt met name de specifieke casussen over samenwerkingsprocessen om gezonde schoolomgevingen te creëren: kindcentrum Groene Loper in Maastricht en kindcentrum Droomhof in Kerkrade. De casussen ‘Winkelcentrum Voltastraat’ en ‘Bankapark’ worden daarbij als ondersteunende-casussen gebruikt, omdat ook dat semi-private (en dus niet geheel publieke) omgevingen zijn. In zowel Maastricht (aan de Groene Loper) als in Kerkrade (in Eygelshoven) wordt gewerkt aan de komst van Integrale KindCentra (IKCs). In beide gevallen werden ambities gesteld om gezondheid mee te nemen in de planvorming. De voornaamste verschillen en overeenkomsten van beide casussen zijn beschreven in de tabel. Typerend voor beide plekken waar de IKCs zullen worden gebouwd is dat de schoolterreinen weinig sociaal toezicht kennen. Betreffende het samenwerkingsproces zijn in beide projecten bij aanvang ideeën over de ontwikkeling van de IKCs opgehaald onder allerlei betrokkenen. Deze ideeën omvatten gezondheidsaspecten zoals lichaamsbeweging en ontmoeten. Later, in de planfase, was gezondheid in beide trajecten echter niet leidend en was de komst van het gebouw prioritair. Er is minder aandacht voor de wijdere omgeving van de IKC’s. 

De RuimteGIDS onderzoekers werden tijdens de verkenningsfase van het ruimtelijke proces voor de komst van het Integraal Kind Centrum (IKC) de Groene Loper en IKC Droomhof betrokken. In deze fase vond het proces in Maastricht onder leiding van Projectbureau A2 plaats en was breed ingestoken. Stakeholders in de omgeving van het Leeuwenpark werden betrokken bij het stellen van ambities. Ouders van toekomstige schoolkinderen van het IKC en bewoners zijn uitvoering geraadpleegd. Er was gedeeld enthousiasme om het thema gezondheid mee te nemen in de plannen. Er was betrokkenheid van RuimteGIDS met de mogelijkheid om activiteiten uit te zetten. De planfase stond onder leiding van de gemeente. Tijdens de planfase lukte het RuimteGIDS niet om betrokken te blijven en verzwakte de aandacht voor gezondheid in de ontwikkeling van het IKC. Het is geen leidend thema voor de ontwikkeling van de plannen en het ontwerp. Er is in een van de gesprekken gezegd dat mensen tijdens de uitwerking van plannen “in hun oude stand terugvallen”: mensen moeten terug naar de beslissers binnen hun organisatie of vallen terug op regelgeving waardoor (gezondheids)ambities onvoldoende gerealiseerd worden. Bijvoorbeeld, het perceel in Kerkrade is zeer ruim met 11500m2. Echter sinds 1997 wordt voor schoolpleingrootte de Modelverordening Onderwijsvesting van de Vereniging Nederlandse Gemeenten aangehouden. Daarin staat dat bij een schoolgrootte van meer dan tweehonderd kinderen 600m2 schoolplein voldoende is. Dit weerhoudt de initiatiefnemers ervan (mogelijk mede vanwege het budget dat gekoppeld is aan 600m2) om een groter schoolplein te realiseren. In Kerkrade was de intentie om de IKC-ontwikkeling integraal op te pakken en was men zoekende naar een geschikte vorm om samen te werken.  Uiteindelijk hebben zich enkele werkgroepen gevormd die zich met name op het ontwerp van het schoolgebouw en perceel concentreerden. In beide projecten was de gezondheidssector van de gemeenten niet standaard vertegenwoordigd in de ‘kerngroep’. Zowel in Maastricht als in Kerkrade is veel aandacht uitgegaan naar sociale veiligheid en verkeer en parkeren. De wens om een levendige plek te creëren en daarmee ontmoeting te stimuleren botste in beide projecten met het grote belang dat scholen hechten aan een (sociaal) veilige plek om te kunnen leren en spelen. En daar zijn bovendien ook regels voor (afsluiting en omheining van schoolpleinen). Met name in Kerkrade speelde mee dat het schoolterrein omsloten is en sociaal toezicht ontbreekt. De angst was dat dit met name in de avond voor overlast en vernieling kan zorgen wanneer het hele terrein toegankelijk zou zijn. Er is nu een ontwerp gemaakt waarin het voorste gedeelte, dat zichtbaar is vanaf de straatzijde, openbaar is en mogelijkheden biedt voor bewegen en ontmoeting. Naast sociale veiligheid is veel aandacht besteed aan het bevorderen van actief transport naar school en de rol van parkeerplaatsen. In zowel Maastricht als Kerkrade is de wens vanuit school om voor IKC-gebruikers (leerkrachten, kinderopvangmedewerkers) een parkeervoorziening nabij te hebben. Naast het dilemma dat dit oplevert, omdat parkeerplaatsen en het bijkomende autogebruik geen goed voorbeelden zijn en ruimte wegneemt waardoor minder plek is voor bijvoorbeeld stallingsmogelijkheden voor de fiets, is er ook de nodige tijd besteed aan het parkeerprobleem en minder aandacht uitgegaan naar andere aspecten van de gezonde leefomgeving.

Bij aanvang van de ruimtelijke projecten heerste enthousiasme om gezondheid mee te nemen in de plannen. Echter, gezondheid is een abstract en breed begrip. Mede daardoor lijkt het te zijn weggevallen als prioriteit in de ontwikkeling van de IKCs. Een vergelijkbaar fenomeen hebben we gezien in de scoring van belangrijkheid van de verschillende aspecten van een gezonde leefomgeving rondom de IKCs: abstract geformuleerd ambities van de gezonde leefomgeving worden als belangrijker gezien dan concrete aspecten van de gezonde leefomgeving (zoals bepaalde gezonde ontwerpprincipes). Er dient goed bewaakt te worden dat het thema gezondheid in ruimtelijke plannen voldoende aandacht krijgt. Het wordt nu onvoldoende en niet in de volle breedte meegenomen in de uitwerking van plannen. Ook een visie voor een gebied zou kunnen helpen om gezondheid mee te nemen. Daarnaast is regelmatig benoemd dat een overkoepelende projectleider absolute noodzaak is. Deze kan helpen om barrières die er zijn (wet-regelgeving, gebrek aan mandaat, verschillende belangen) te doorbreken. Echter deze personen en de noodzakelijke integrale samenwerking ontbreken. De gezondheidssector is niet standaard vertegenwoordigd in gemeentelijke structuren die werken aan ruimtelijke plannen. Ook het Bankapark is een plek die semi-privaat is, net als de schoolpleinen. Bij ons voorstel aan de uitbaters van het gebouw in het park om rond het gebouw met muziekstudio’s geschikter te maken als gezonde leefomgeving, merkten we dat dit logischerwijs niet de hoogste prioriteit had bij de organisatie. Voor hen waren de primaire thema’s muziek, kunst en cultuur, waarbij wel aandacht uitging naar het betrekken van omwonenden en mogelijk deels beheer van het groen door die omwonenden. Een reden dat hierbij de samenwerking tot een ‘gezond park’ toch langer stand kon houden, was dat hier geen conflict was in ruimte-gebruik: de uitbater van het gebouw gebruikte het park zelf weinig voor haar kerndiensten. 

De ingezette checklist gezonde ruimtelijke ontwikkeling kan ingezet worden in de verschillende fasen van planning (van verkenning tot planvorming) en lijkt een aantal verschillende functies te kunnen vervullen. In de verkenning kan het bijdragen aan het agenderen en uitwerken van het thema gezondheid in ruimtelijke plannen. Het kan helpen om professionals en beleidsmakers te laten inzien hoe ze kunnen bijdragen aan een gezonde leefomgeving. Het biedt mogelijkheden om met alle partijen tot gedeelde doelstellingen te komen.Daarnaast kan het dienen als ‘gespreksinstrument’, met bijvoorbeeld bewoners. Ook bewoners kunnen oordelen over (het belang van) de verschillende aspecten voor gezonde ruimtelijke ontwikkeling met behulp van het instrument. In de fase waarin plannen worden uitgewerkt kan het bijdragen aan het concretiseren van gezondheidsambities of bij een doorontwikkeling van het instrument tot het kwantitatief beoordelen van de plannen (toetsingsinstrument). Dit laatste zou kunnen helpen om gezondheid beter te borgen in het proces.Het instrument zou doorontwikkeld kunnen worden waarbij gekeken kan worden in hoeverre en op welke manier het kan bijdragen aan de borging van gezondheid in ruimtelijke plannen.

Ga terug naar de top van de pagina