Onderdelen

• Introductie van de casus
• Leervragen voor de casus
• Beschrijving van de casus
• Antwoorden op de leervragen

Op de locatie van basisschool De Veldhof aan de Anselderlaan in Eygelshoven, Kerkrade Noord, komt een nieuw gebouw voor IKC Droomhof. Een IKC is een voorziening in de wijk waarin verschillende organisaties gehuisvest zijn. Kinderen komen om te leren, te spelen, te ontwikkelen en anderen te ontmoeten.

Basisschool de Veldhof ligt aan de rand van de kern van Eygelshoven in het dal van de Anselderbeek. Het ligt in het binnengebied van een bouwblok gevormd door Laurastraat, Veldhofstraat, Anselderstraat en Op den Dries. Het ligt ongeveer midden tussen de locaties van de voormalige mijnen Laura (ten westen) en Julia (ten oosten). De Anselderbeek watert af naar de Worm (Natura2000 gebied). Eygelshoven ligt ingeklemd tussen rondweg N299 en spoorweg Heerlen-Aken.

Het dal van de Anselderbeek ligt daar ter plekke op +/- 100m boven NAP. Ten zuiden liggen heuveltoppen op +/- 132 NAP (Haanrade/ Carisborg) en +/- 146 NAP (Vink).

• Laurastraat en Veldhofstraat zijn historische lintstraten die Eygelshoven verbinden met Kerkrade, Herzogenrath en omliggende gehuchten. De bebouwing gaat terug tot begin 20e eeuw, vernieuwd en opgevuld met nieuwbouw in verschillende periodes.

• Anselderlaan en Op den Dries zijn van latere datum, hier zijn in de jaren 60 en 70 van de 20e eeuw vrijstaande en half-vrijstaande woningen gebouwd.

Figuur 6.1.1. Eygelshoven eind jaren 1930. In het dal van de Anselderbeek ligt een school, midden tussen de mijnen Laura en Julia. Bron: topografische kaart via www.topotijdreis.nl

Bouwkundig

Het huidige gebouw van de Veldhof dateert van 1973. Voorheen stond op deze locatie een kleiner schoolgebouw. Deze school is zichtbaar op topografische kaart vanaf +/- 1937.

De huidige gebouw is een structuralistisch gebouw van één bouwlaag uit baksteen, hout en glas onder plat dak.. De klaslokalen zijn hoger dan de dienende ruimtes (gangen etc.) daaromheen en zijn duidelijk gearticuleerd; ze verspringen ten opzichte van elkaar en zijn gekroond met een prominent boeiboord. De entree ligt aan de zuid-oostzijde van de school aan de Anselderlaan en leidt langs een parkeerplaats het binnengebied in.

Het gebruiksoppervlakte bedraagt ongeveer 11500 m2  (bron: www.kadaster.nl). Verschillende verharde speelterreinen liggen aan noord, oost en westzijde; een groene, parkachtige inrichting ten noordwesten ligt tussen de school en de naburige bebouwing.

Figuur 6.1.2. basisschool de Veldhof, bron: www.movare.nl

Landschap voor recreatie en actief bewegen

Station Eygelshoven ligt op 1,6 km van de school. Bij dit station is een voetgangers-kruising met de buitenring N299; via deze weg kan richting Cranenweyer/ Nieuw Ehrenstein bewogen worden. Door dit groene gebied loopt ook het Parkstad Leisure Lane traject ( https://www.leisurelaneparkstad.nl/project/informatie-per/kerkrade/.).

In Zuidelijke richting kunnen, via Veldhofstraat, een speeltuin, natuurpark Haanrade, Sportdomein Carisborg, en het Wormdal bereikt worden.

Voortbouwend op  de casus “Levending Leeuwenpark” uit het Maastrichtse Groene Loper leerproject, dat zich richt op de komst van IKC De Groene Loper, hebben onderzoekers samen met beleidsmakers van de gemeente Kerkrade de volgende leervragen geformuleerd:

1. Hoe wordt gezondheid meegenomen in het ontwikkeltraject (in beleid, in ontwerp, en in het proces)?

2. Welke onderwerpen krijgen aandacht, welke niet en waarom?

3. Wat ervaren de verschillende stakeholders als essentiële elementen voor een gezonde publieke ruimte? 

4. Hoe kan het belang van gezondheid in ruimtelijk ontwikkeling geborgd worden?

5. In hoeverre willen de verschillende betrokken stakeholders zoals IKC gebruikers en beleidsmakers van verschillende domeinen (fysiek en sociaal) meedenken over een gezonde publieke ruimte?

De centrale leervraag is: hoe kan gezondheid op een volwaardige manier meegenomen worden in het planningsproces van het IKC Droomhof?

Basisschool de Veldhof ligt in Eygelshoven, stadsdeel Kerkrade-Noord. Voor dit gebied is een stadsdeelvisie opgesteld in 2014 (Klaar voor de toekomst Kerkrade Noord en Oost II. Deel 2- Stadsdeelvisie, 2014). Deze visie ging toen uit van een demografische krimp tot 2030 van tot wel 25%. De basisschool maakt deel uit van de kern van Eygelshoven, waardoor er in de directe omgeving volgens de visie ingezet zou worden op de clustering van verschillende centrumvoorzieningen. Wat betreft onderwijs stelde de visie met name de veilige bereikbaarheid van de schoolomgeving tot ambitie. Bovendien wordt de school in de visie ook omschreven als een plek voor ontmoeting voor de gemeenschap. Er is een IKC gepland op de plek van basisschool de Veldhof. In 2022 is de beslissing genomen om het bestaande gebouw te slopen en een nieuw complex te bouwen.  Dit IKC wordt een voorziening voor het basisonderwijs en kinderopvang, mogelijk gecombineerd met andere functies en voorzieningen voor kinderen en de buurt. De gemeente nam voor om deze ontwikkeling integraal op te pakken en positieve gezondheid hierin een belangrijke plek te geven. Gemeenten worden, door de komst van de Omgevingswet, verantwoordelijk voor een gezonde en veilige leefomgeving. Het betrekken van inwoners wordt bovendien een verplichte stap in het ruimtelijke planningsproces. De gemeente Kerkrade hecht veel waarde aan het betrekken van bewoners. In een ambitiedocument (intern beleidsdocument, gemeente Kerkrade, 2021) wordt beschreven dat geanticipeerd wordt op trends en ontwikkelingen omdat het IKC voor de lange termijn wordt gebouwd (+- 40 jaar). Het gebouw en het omliggende terrein dienen een maatschappelijke  en (semi) openbare functie te krijgen. Bij het het ontwerp van het gebouw en de inrichting van het terrein en omgeving dient hier rekening mee te worden gehouden. Thema’s zoals gezondheid, klimaatadaptatie, biodiversiteit en ontmoeting moeten worden meegenomen. Een traditionele aanpak van het ontwerp en (her)inrichting is daarom uitgesloten en participatie met de omgeving én gebruikers belangrijk. Deze groepen zullen actief en vroegtijdig betrokken moeten worden (intern ambitiedocument, gemeente Kerkrade, juni 2021). 

Naast deze gezondheidsambities, die vooral door de gemeente zijn uitgesproken,  ziet de basisschool graag een oplossing voor de verkeersproblematiek nu er nieuwbouw plaats gaat vinden (zie ook figuur 6.1.3). Zowel gemeente, school, ouders als de buurt erkennen de problemen op het gebied van verkeersveiligheid bij het halen en brengen (bron: de limburger 27 september 2021; verkeersveiligheid blijft een zorgenkindje bij nieuwbouwplannen IKC Kerkrade).

​​

Figuur 6.1.3. de verkeerssituatie bij het halen van kinderen. bron foto: Luc Lodder

RuimteGIDS heeft het ontwikkeltraject van het IKC gevolgd en hierin enkele activiteiten georganiseerd. Dit stelde ons in staat om de integratie van gezondheid in de plannen voor het IKC te onderzoeken en te versterken. In dit onderzoek werden verschillende afdelingen van de gemeente betrokken, met name uit het ruimtelijk domein. Behalve de gemeente zijn er verschillende andere betrokken partijen: onderwijsstichting, en de ontwerper (architecten en adviseurs bureau) een projectmanagementbureau in de bouw. De interactie tussen RuimteGiDS en deze betrokkenen startte in mei 2022 en werd voorafgegaan door enkele voorbereidende overleggen tussen onderzoekers en de gemeente binnen het RuimteGiDS consortium. Dit overleg betrof vooral de interpretatie van het thema gezondheid en de formulering van leervragen (4.1.2). Tijdens het onderzoek liep grotendeels de feitelijke uitwerking van het ontwerp. 

Volgen van het proces

Gemeentelijk proces

In een verkennend overleg (“gemeentelijk overleg IKC Eygelshoven integrale afstemming IKC”, 25 januari 2022) tussen de betrokkenen vanuit de gemeente, basischool, scholenkoepel en architect kwamen veel verschillende aandachtspunten voor de ontwikkeling van het IKC naar boven die te maken hebben met een gezonde leefomgeving: infrastructuur, duurzaamheid, actief transport/lichaamsbeweging, sport en spel, schoolplein, ontmoeting, sociale infrastructuur en bewonersparticipatie. Er werd gebrainstormd over hoe al deze belangen in een integraal opgepakt konden worden. 

In het voorjaar van 2022 is een werkgroep aan de slag gegaan met het gebouw en het perceel. De intentie was er om de ontwikkeling van het IKC breed (ofwel integraal) op te pakken, maar dat lijkt op dat moment niet voldoende gelukt. Op tactisch niveau binnen de gemeente is de noodzaak daarvoor namelijk duidelijk gemaakt en gaat men zoeken hoe betere aansluitingen gemaakt kunnen worden binnen de gemeente.

Bewonersbijeenkomsten

In april 2022 vond een inloopavond plaats voor omwonenden.  De parkeeroverlast was hierin een belangrijk thema dat werd ingebracht. Daarnaast vrezen de bewoners met aangrenzende percelen inkijk. Daarom is veel gesproken over de positie van het nieuwe gebouw in het perceel. De architect wil dat het gebouw zoveel mogelijk zichtbaar is vanaf de straat. Naar aanleiding van de inloopavond gaat er met de positie geschoven worden. Met betrekking tot groen zijn er meningsverschillen tussen de aanwezigen (sommige wilden extra bomen terwijl anderen bomen wilden laten kappen in verband met overlast van bladeren, sommigen vinden dat het er prachtig bosachtig uitziet, anderen vinden het juist rommelig en chaotisch). Een voorlopig ontwerp van de architect werd gepresenteerd aan omwonenden en andere belanghebbenden op een informatieavond op 28 september 2022.

GGD Zuid Limburg

Vanwege de nieuwbouw heeft de adviseur gezondheidsbevordering van de GGD gesproken met de directrice van de basisschool en de wijkmanager van de gemeente. Men heeft gesproken over de JOGG-aanpak, Gezonde School en gezonde kindomgevingen. Vanuit het lokale preventie-akkoord wil men in Kerkrade gaan starten met Gezondere Kind omgevingen. De pilot hiervoor zal in Eygelshoven gaan plaatsvinden. Buiten het onderwijs wordt ook in gesprek gegaan met de kinderopvangorganisatie, het verenigingsleven, jongerenwerk etc. en bekeken hoe op wijkniveau optimale en duurzame verbindingen ihkv een gezondere leefomgeving gemaakt kunnen worden.

De adviseur gezondheidsbevordering werkt nauw samen met de ambtenaar volksgezondheid en heeft contact met de beleidsmedewerker verantwoordelijk voor de uitvoering aan het preventie-akkoord voor wat betreft het onderwerp ‘gezonde kindomgevingen’.

Voorlopig ontwerp

Vanaf 29 september 2022 is het voorlopig ontwerp (zie figuur 6.1.4. en 6.1.5) te raadplegen via de website van de gemeente Kerkrade middels een youtube video en 3d-impressies (https://www.kerkrade.nl/nieuw-kindcentrum-eygelshoven-bouwt-aan-de-toekomst-van-gezinnen, geraadpleegd 22 november 2022).  Het ontwerp toont een complex van twee bouwlagen dat compact in het midden van het kavel (tussen de omliggende woningen) ligt. Hout en glas spelen een prominente rol in het interieur en exterieur; het heeft een groen dak en zonnepanelen. Achter de gevel liggen lokalen en andere ruimtes, gegroepeerd rond een polyvalente hal met een prominente, centrale trap in het hart. Het gebouw is te bereiken via de Anselderlaan; deze toegang heeft een verblijfskarakter, er staan speeltoestellen ingetekend. Direct aan het gebouw liggen (half) verharde speelplaatsen rondom, van elkaar te onderscheiden door hagen. Daarrond is een meer natuurlijk terrein ingetekend als overgang naar de achterzijde van de woningen, wat op de beelden oogt als een kruidenrijk grasland met heesters en bomen.

Figuur 6.1.4. schermopname van de presentatie voorlopig ontwerp (bron: kerkrade.nl )

Figuur 6.1.5. voorlopig ontwerp IKC Droomhof (bron: kerkrade.nl) 

RuimteGIDS activiteiten op basis van de checklist

Om de integratie van gezondheid in de ontwikkeling van het IKC in Eygelshoven te versterken en hiervan te leren zijn een drietal activiteiten door RuimteGIDS georganiseerd. Tijdens deze drie activiteiten is de eerder ontwikkelde RuimteGIDS checklist gezonde ruimtelijke ontwikkeling ingezet. De activiteiten worden hieronder verder toegelicht:

1) Rangschikken van gezondheidsthema’s

Tijdens een overleg van de IKC-werkgroep op woensdag 25 mei 2022 op basisschool de Veldhof sloot RuimteGIDS aan om een rangschik-activiteit met de betrokkenen te doen. De gemeente Kerkrade, de architect, de projectleider nieuwbouw en de basisschool waren vertegenwoordigd.

Er werden een vijftal thema's/onderwerpen die horen bij een gezonde leefomgeving door RuimteGIDS ingebracht. Gevraagd werd om die te rangschikken naar belangrijkheid voor de ontwikkeling van het IKC (1=meest belangrijk, 5=minst belangrijk). 

Figuur 6.1.6. het formulier van de rangschik-activiteit.

De afgevaardigde van de basisschool gaf aan dat op een school sociale veiligheid “echt altijd op nummer één staat”. Iemand anders vulde aan, “dat iedereen dat wel zal vinden, ook ouders, het gaat immers om een school”. Er is was discussie over wat sociale veiligheid is en de betekenis van ‘zichtrelatie’. De zichtrelatie met de woningen om het IKC heen kun je ook interpreteren als zichtrelatie. Echter, de omwonenden die inkijk krijgen op hun huis en tuin vanuit het tweelaags gebouw zullen dat niet als positiefs ervaren. Verder benoemde de architect dat zijn top 3 (1=sociale veiligheid, 2=ontmoeting, 3=samenwerken), een randvoorwaarde is voor bijvoorbeeld lichaamsbeweging en de buurt en ouders actief te krijgen. Lichaamsbeweging is daar een ‘afgeleide’ van gaf hij aan. Vandaar zijn rangschikking.

Alles bij elkaar genomen (n=6) werd lichaamsbeweging het belangrijkst gezien (in totaal 12 punten) en ontmoeting het minst belangrijk (in totaal 25 punten) (zie tabel 6.1.1.). Alle zes de deelnemers scoorden ‘samenwerken aan een gezonde leefomgeving’ op plek drie of vier (van de vijf thema’s). Verder is ontmoeting door de meesten onderaan gescoord, behalve door de architect. Deze gaf in een eerder overleg ook al eens aan dat een IKC of basisschool zo’n beetje de enige overgebleven ontmoetingsplek is van een wijk (in overeenstemming met de ambities die in de stadsdeelvisie zijn geformuleerd) en dat daarom een belangrijke functie heeft, nu en in te toekomst. De anderen scoorden ontmoeting juist laag, omdat het terrein niet publiek toegankelijk zal worden (vanwege het feit dat het ligt ingesloten zonder zicht/sociael controle vanaf de openbare weg). De directrice twee andere deelnemers scoorden sociale veiligheid juist weer heel hoog, omdat het prioriteit heeft op een school en de architect aangeeft dat het een randvoorwaarde is voor bewegen en ontmoeten.

Tabel 6.1.1. Eindrangschikking onderwerpen gezonde leefomgeving

Een openbaar toegankelijk schoolplein/terrein wordt niet geambieerd om de eenvoudige reden dat het terrein is ingekapseld, met de achtertuinen van woningen rondom. Dat brengt potentieel vandalisme etc. met zich mee. Eventueel kan het voorste gedeelte, de brede entree waar nu geparkeerd wordt, openbaar worden, want het parkeerterrein voor leerkrachten komt op het perceel zelf. Er zijn op het moment van de werkbijeenkomst nog niet echt ideeën over hoe dat eruit moet komen te zien.

Met betrekking tot bewonersparticipatie; er werd primair gesproken over de plannen van de initiatiefnemers om “omwonenden mee te nemen in de ontwikkeling”.

Vragende naar de de ambitie/visie voor het IKC reageerde de afgevaardigde van de basisschool dat er meer integraal samengewerkt gaat worden voor het welzijn van het kind en preventief gehandeld gaat worden. Zo komen er bijvoorbeeld pedagogisch medewerkers in de toekomst. Dit geeft de indruk dat (positieve) gezondheid niet als (meest) belangrijk onderliggend thema wordt gezien en vanuit daar wordt gehandeld (d.w.z. plannen en beleid wordt gemaakt en ontworpen).

Tijdens het werkoverleg werd veel gesproken over het halen en brengen van kinderen en de parkeerproblematiek die dat met zich meebrengt. Het halen en brengen rondom de basisschool (en toekomstige IKC locatie) is zeer problematisch. Men staat met de auto op de stoep, stil op de weg en voor uitritten van buurtbewoners geparkeerd.  Er werden door de aanwezigen allerlei suggesties gedaan: van aangepaste lestijden (bv. spreiden van hoog en laagbouw) tot beginnen op verschillende locaties (bv. met gym of bij scoutinggebouw). Er werd voorgesteld om ook op de tijdelijke locatie rekening te houden met parkeer- en verkeersoverlast en daar al een start te maken met ‘gedragsverandering’ van ouders (en kinderen). Er werd gesteld dat ouders toch wel parkeren of stoppen om af te zetten, ook al is er een parkeerverbod. Er werd verwezen naar een campagne en beloningssystemen. Daarnaast werden ideeën voor de fysieke inrichting van de weg voorgesteld. 

Er was tijdens de vergadering ook gesproken over de grootte van het schoolplein. Dat wordt 600m2. Het blijkt dat regels in de weg staan om een groter schoolplein te maken en er is budget voor 600m2.

2) Enquête

Het uitzetten van de enquête onder toekomstig IKC gebruikers, beleidsmakers en praktijkprofesionals (ontwerper, projectmanager, directie) is ondersteunend aan de doelstelling om het meenemen van gezondheid in de IKC ontwikkeling te onderzoeken en te versterken. Specifiek wilden we met deze activiteit het volgende bereiken:

• Inschatting t.a.v. de toepasbaarheid van dit instrument op ruimtelijke ontwikkeling IKC 

• Inzicht krijgen in hoeverre er behoefte is onder professionals, gebruikers IKC, en beleidsmakers om mee na te willen denken over het thema gezonde leefomgeving

• Achterhalen hoe belangrijk de verschillende thema’s en criteria gevonden worden in relatie tot de ontwikkeling van het IKC 

Er zijn in totaal vijf thema’s met in totaal 21 criteria voor gezonde ruimtelijke ontwikkeling voorgelegd. Daarbij is door middel van een 5-puntsschaal gemeten hoe belangrijk de respondent de criteria onder de betreffende thema’s vindt en door middel van een open invulveld zijn de ideeën hierover nagevraagd.

Overig:

Rekening houden met deze kenmerken gezonde leefomgeving

Hoe belangrijk? (schaal van 1-5)

Zelf meedenken over een gezonde omgeving IKC

Hoe belangrijk? (schaal van 1-5)

Klimaat

Hoe belangrijk? (schaal van 1-5)

Resultaten

Totaal 30 reacties: 4x gemeente, 22x IKC gebruiker, 4 x praktijkprofessional (bv. architect, projectmanager)

 Invulduur: Gemiddeld 10 minuten (min. 2 minuten, max. 34 minuten) (exclusief 3 personen  met met een invulduur van meer dan 60 minuten).

Sociale veiligheid én verkeersveiligheid lijken de belangrijkste thema’s / onderwerpen (zie figuur 6.1.7). Deze thema’s werden door alle groepen hoog gescoord op belangrijkheid voor de IKC ontwikkeling en tonen zich zo als de prioriteiten voor de belanghebbenden. Het criterium openbare kunst werd het laagst gescoord. Op het criterium openbaar vervoer scoorde de gemeente wat lager dan de overige stakeholdergroepen. Dit zou mogelijk zo gescoord kunnen worden door de gemeente met in het achterhoofd dat er voorlopig geen plannen voor zijn voor de ontwikkeling van openbaar vervoer in dit gebied. Op het criterium gemengd gebruik scoort de groep praktijkprofessionals hoger dan de overige stakeholdergroepen.

Figuur 6.1.7. Het gemiddelde per criterium op een 5-punts likert-schaal (1= zeer onbelangrijk 5= zeer belangrijk) 

Belang en behoefte meedenken over gezonde leefomgeving:

- Hoe belangrijk vindt u het dat er rekening wordt gehouden met deze kenmerken van een gezonde leefomgeving? Gemiddeld 4,30 (1= zeer onbelangrijk 5= zeer belangrijk)

- Hoe belangrijk vindt u het om zelf mee te denken over een gezonde omgeving van het Integraal Kind Centrum? Gemiddeld 4,00 (1= zeer onbelangrijk 5= zeer belangrijk)

Bij elk thema rondom de gezonde leefomgeving zijn ook ideeën opgehaald. Een selectie van deze ideeën worden hieronder beknopt en samenvattend weergegeven:

Thema 1 lichaamsbeweging: Ideeën voor meer lichaamsbeweging

- Een moderne speel/gymzaal in de buurt die uitdaagt tot sport. Bevorderen van te voet of met de fiets naar school komen door de toegangswegen hiervoor veilig te maken.

- Een uitdagende en aantrekkelijke speelplaats, met voldoende ruimte om te bewegen (sport en spel). Natuurspeeltuin. verschillende ondergronden.

Thema 2 Verkeer en vervoer: Welke ideeën heeft u om te komen voor een omgeving die zorgt voor beter verkeer en vervoer?

- Optimaal fietsers en voetgangers faciliteren tot aan de deur, autoverkeer op afstand houden. Langzaam en snelverkeer van elkaar scheiden.

- Brede overzichtelijke straat. Autoluwe straat.

- Voldoende parkeerplek voor personeel en goede overdekte fietsenstalling. Kiss&Ride voor brengen van kinderen. 

- Parkeerverbod aan beide kanten van de weg voldoende parkeergelegenheid voor personeel

Thema 3: Ontmoeting: Ideeën voor meer ontmoeting

- Voldoende schaduwrijke zitplekjes, ruimte voor projecten zoals moestuin.

-Ruimtes voor bijv. lokale verenigingen om te oefenen (bv. toneel, muziek, sport, atelier)

- Beweegtuin voor jong en oud (openbaar gedeelte). Bankjes waar ouders kunnen zitten tijdens haalmomenten.

Thema 4: sociale veiligheid: Ideeën voor meer sociale veiligheid

- Duidelijke regels voor iedere gebruiker

- Openheid. Zorgen voor veel zicht op de locatie vanuit de straat.

- Genoeg verlichting

- Groen, maar niet te hoog. Groen dat eenvoudig kan worden onderhouden.

- Mogelijkheden om het terrein af te sluiten waar nodig. Goede afscherming tussen binnenterrein en openbaar voorterrein

- Prullenbakken en bankjes.

Onderwerp 5. Samenwerken aan een gezonde leefomgeving: Welke ideeën heeft u om meer en beter samen te werken aan een gezonde leefomgeving?

- Omwonenden en burgers betrekken bij het plan is noodzaak.

- Bijeenkomst voor geïnteresseerden

- Belangrijk dat ook kinderen een stem krijgen in het ontwerp, maar ook de omwonenden en de betrokken ouders. Je krijgt nu de kans om het gebouw voor de komende vele jaren neer te zetten.

- Nu de openbare ruimte beperkt zal zijn, is de inbreng van omwonenden ook beperkter. 

- De buurt betrekken en informeren bij de planvorming dmv bewonersavonden. 

- De buurt betrekken bij momenten tijdens de bouw, zoals start bouw/oplevering/hoogste punt etc.

- Een bouwbord plaatsen bij aanvang sloop met daarop aangegeven de tijdelijke locatie en verwachte oplevering

3) Werkbijeenkomst met stellingen

Tijdens de door RuimteGIDS georganiseerde werkbijeenkomst op 13 oktober 2022 waren zes ambtenaren van de gemeente Kerkrade aanwezig, veelal beleidsmedewerkers met onder andere de volgende aandachtsvelden: planologie, klimaatadaptatie, verkeer, gezondheid en welzijn, ruimtelijke kwaliteit en stedebouw. Daarnaast was er een intern begeleider van de basisschool en een afgevaardigde van Kinderopvang Parkstad en een afgevaardigde namens Movare. 

In deze werkbijeenkomst zijn deelnemers bijgepraat over de enquête-resultaten (activiteit 2) en zijn drie stellingen die te maken hebben met een gezonde ontwikkeling van IKC Droomhof geformuleerd om een discussie te hebben over het gevolgde proces en de keuzes die hierin zijn gemaakt. Elke stelling was voorzien van een argument voor en een argument tegen, ondersteund met beeldmateriaal (zie figuur 6.1.8 en 6.1.9). Deze stellingen en argumenten waren geformuleerd op basis van de enquête-resultaten. In de enquête werden verschillen gevonden tussen stakeholdergroepen over het belang van of de precieze invulling van bepaalde elementen van gezonde ruimtelijke inrichting. Door hier stellingen over de formuleren konden deze verschillen verder worden uitgediept (waar komen de verschillen vandaan, hoe kunnen ze eventueel worden opgelost).

Stelling 1: gemengd gebruik van de buitenruimte

Stelling: Het IKC terrein moet meervoudig gebruik mogelijk maken zodat ontmoeting tussen allerlei doelgroepen gestimuleerd wordt.

Voorbeeld-argument voor: De school kan ook een plek zijn voor andere partijen uit het plaatselijke sociale/ culturele leven die de band tussen de omgeving en de school versterken.

Voorbeeld-argument tegen: De situering in de school binnen een bouwblok met woningen, buiten het zicht van de straat, maakt meervoudig gebruik onwenselijk.

Discussie stelling 1

Het idee is geopperd om een deel van de buitenruimte terug te geven aan de buurt met bijvoorbeeld speeltoestellen. Er wordt gemeld dat de direct omwonenden dat niet zien zitten uit vrees voor overlast van hangjeugd.  Er is bv. ook een coffeeshop in de buurt.

De direct omwonenden hebben daarnaast zelf een tuin, en geven daarom aan niet de behoefte te hebben voor een plek om te kunnen tuinieren o.i.d. Het is niet bekend hoe het zit qua wensen en behoeften aan een toegankelijk plek bij het IKC onder andere bewoners uit Eygelshoven. Er is geen onderzoek gedaan naar behoefte aan een dergelijke plek.

Camerabeveiliging zou een optie kunnen zijn om overlast tegen te gaan. Ook is het idee geopperd om eerst uit te proberen hoe de plek functioneert en als er dan daadwerkelijk overlast is, maatregelen te nemen. Het nu voorliggende idee is om bankjes, speeltoestellen (beweegtoestellen) en een soort renparcours te maken op het schoolterrein met toegang tot 19.00 uur. Ook naschoolse activiteiten tot 19.00 uur zullen mogelijk zijn.

Ook is gesproken over de vraag of verenigingen (bijv. de fanfare die repeteert; cursus voor laaggeletterden) ’s avonds gebruik kunnen maken van het gebouw. Ook daar zijn de direct omwonenden niet erg enthousiast over. De Multifunctionele Accommodatie (socio gebouw) is vlakbij, daar kunnen verenigingen nu terecht. 

Gesteld wordt dat dit gefaseerd opgebouwd kan worden zodat de buurt kan wennen: “zodat het het kan groeien”. Het nieuwe gebouw is zo ontworpen dat het geschikt is voor meervoudig gebruik en het daarvoor uitnodigd. Het is wel belangrijk om meervoudig gebruik en buiten spelen te stimuleren. Begeleiding van de organisatie Impuls of de scouting zou goed zijn, dan is er toezicht, wordt gesuggereerd. 

Stelling 2: parkeerplaatsen

Stelling: Er moeten zo min mogelijk parkeerplaatsen nabij het IKC geplaatst worden zodat de  verkeersveiligheid toeneemt.

Voorbeeld-argument voor: Als er minder parkeerplaatsen zijn, wordt actief vervoer (lopen, fietsen, etc.) gestimuleerd.

Voorbeeld-argument tegen: Als er ruim parkeerplaatsen zijn, wordt parkeerproblematiek voorkomen, wat de veiligheid verhoogt.

Er wordt gesteld dat IKC Gebruikers voldoende parkeerplaatsen dichtbij willen omdat sommigen verder weg wonen en dus niet met fiets, te voet of OV kunnen komen. Sommige gebruikers hebben bovendien spullen bij zich (o.a. ‘kisten’) waardoor het nodig is om de auto dichtbij de school te parkeren. Er is besloten dat parkeerplaatsen op het eigen terrein van de school komen, daar is genoeg ruimte voor. Een van de argumenten is ook dat IKC gebruikers (personeel) vroeg op de ochtend komen en aan het eind van de middag. Dus meer verspreid en dat dat niet voor drukte en gevaarlijke situaties op de weg zorgt.

Voor de verkeersveiligheid wordt ook de mogelijkheid geopperd om de straat af te sluiten voor auto’s en om op afstand te parkeren. 

Het is belangrijk om afspraken te maken met ouders, ook in de tijdelijke situatie geven deelnemers aan. Ouders zijn niet geconsulteerd in de zoektocht naar een oplossing voor het verkeer en parkeren. Er loopt wel een initiatief om iets met een gedragsveranderings- campagne te doen.

Stelling 3: betrekken van bewoners 

Figuur 6.1.8 en 6.1.9. de presentatie-slides van de werkbijeenkomst behorende bij stelling 3

Stelling: Participatie van bewoners is een essentieel onderdeel van het proces om te komen tot IKC Droomhof.

Voorbeeld-argument voor: Betrokkenheid van personeel, ouders, omwonenden en kinderen is nodig om duurzaamheid op lange termijn te realiseren.

Voorbeeld-argument tegen: Door de school niet als publiek en meervoudig bruikbaar domein te beschouwen, is er minder nood om omwonenden actief te betrekken

De locatie speelt uiteraard mee in deze discussie, wordt gesteld. Eygelshoven heeft veel faciliteiten en een goed verenigingsleven waardoor de behoefte aan nog een buurtvoorziening kleiner lijkt te zijn. Een ambtenaar van de gemeente geeft aan dat ook in dit gebied deze voorzieningen onder druk staan en dat er ook naar de toekomst gekeken moet worden.

In de toekomst is er misschien wel behoefte aan een buurtvoorziening. Het nieuwe gebouw maakt dit wel mogelijk. Het gebouw en de buitenruimte zijn in principe zo ontworpen dat er wel initiatieven voor de buurt aan gegeven kan worden. MOVARE moet ook een zekere exploitatie bereiken.

Iemand vraagt :”Naar wie luister je? Uitsluitend naar de direct omwonenden of ook naar de bewoners die wat verder weg wonen?” Het blijkt dat op dit moment alleen de direct omwonenden zijn uitgenodigd om mee te denken. “Ideeën voor naschoolse activiteiten moeten vanuit de mensen zelf komen. Participatie kun je niet opleggen”

Hoe gezondheid meegenomen wordt in het ontwikkeltraject

Bij de start van de IKC ontwikkeling waren ambities gesteld om te komen tot een IKC(-terrein) en omgeving welke de gezondheid bevordert. Zo is binnen de gemeente besproken dat de samenwerking met bewoners goed vormgegeven moet worden omdat het IKC voor de lange termijn wordt neergezet. In het gemeentelijke afstemmingsoverleg met de betrokkenen binnen en buiten de gemeente, zowel uit het fysiek als sociaal domein, zijn veel thema’s gerelateerd aan de gezonde leefomgeving besproken. 

In de uitvoering zijn de bewoners vooral geconsulteerd en geïnformeerd. Er is geen samenwerking tot stand gekomen waarbij de IKC planmakers samen optrekken met bewoners en ver vooruit kijken en bespreken wat er nodig is voor de wijk. Daarnaast werd in de verkenning een andere manier van samenwerken dan gebruikelijk voorgesteld om de ambities in samenhang op te pakken. Er is een werkgroep opgericht met daarin een vertegenwoordiging van gemeente, IKC-gebruikers en architect. Deze manier van samenwerken lijkt op een gebruikelijke manier om een van samenwerken om een basisschool/IKC te ontwikkelen.

In de planvorming is de aandacht voor gezondheid beperkt. In ieder geval is de aandacht beperkter dan de ambities die zijn gesteld zijn, zoals ontwerpen om in te spelen op de komst van “De gezonde basisschool van de toekomst” en bewoners actief en vanaf het begin betrekken en met hen samenwerken. Gezondheid lijkt niet sturend te zijn geweest voor de plannen en de ruimtelijke invulling werd niet altijd concreet vanuit (positieve) gezondheid bekeken. De realisatie van het gebouw en zorgen voor een verkeersveilige situatie waren prioritair aan de ambities voor een gezonde leefomgeving. Het lijkt erop dat er te weinig regie is gevoerd om gezondheid volwaardig mee te kunnen nemen in het proces. Er leek geen sprake brede steun of betrokkenheid, bijvoorbeeld vanuit de scholenstichting, om vanuit het gedachtegoed positieve gezondheid te werken aan de nieuwbouw. Uit de onderzoeksactiviteiten zoals het rangschikken en beoordelen van stellingen, en de bediscussiëring van deze keuzes, blijkt er vooral een afwachtende houding te zijn naar participatie omdat daar nu nog weinig vraag naar bestaat. De participatieve dimensie wordt vooral vertaald naar het vormgeven van een optimale omgeving (door de experts zoals projectleider, gemeentelijke betrokkenen en architect) om tijdens de gebruiksfase de flexibiliteit te hebben om toenemende betrokkenheid en activiteiten plaats te kunnen bieden. De ontwerpers hebben met de ruimtelijke inrichting ingespeeld op gekende bezorgdheden naar veiligheid toe: de inrichting van het groen rondom de school oogt open en  maakt sociale controle mogelijk, tegelijk blijft het afsluitbaar zodat overlast buiten gebruiksuren wordt vermeden. Deze houding blijkt een reactie op de observaties dat omwonenden en gebruikers momenteel nog niet vragende partij zijn voor meer buitenactiviteiten of meer facilitering van actieve vervoersmodi zoals fietsen en wandelen.

Welke aspecten aandacht krijgen

Parkeren, verkeer en actief transport krijgen veel aandacht, al vanaf het begin van het ruimtelijke planningsproces. Het halen en brengen rondom de basisschool (toekomstige IKC locatie) is erg problematisch. Daarnaast is sociale veiligheid prioritair. Sociale veiligheid wordt, van alle thema’s die zijn meegenomen (lichaamsbeweging, verkeer en vervoer, ontmoeting en inclusie, sociale veiligheid en samenwerken) als belangrijkste aspect gezien voor de ontwikkeling van het IKC. Ontmoeting en sociale veiligheid staan in de uitwerking van plannen regelmatig haaks op elkaar. De opvatting heerst dat een volledig openbaar toegankelijk IKC terrein de sociale veiligheid negatief beïnvloed. Omdat er zeer beperkt zicht is op het terrein vanuit omliggende woningen en straten is weinig sociale controle mogelijk. Er is angst dat dit na schooltijd leidt tot overlast en vandalisme.

Het aspect ‘samenwerken aan gezonde leefomgeving’ krijgt weinig aandacht. Er is geen samenwerkingsproces met de buurt op gang gekomen zoals oorspronkelijk geambieerd door de gemeente. Het samenwerkingsproces binnen de gemeente en tussen de gemeente en maatschappelijke partners lijkt een gebruikelijke aanpak te volgen, terwijl een vernieuwde aanpak was voorgesteld. Tijdens een werkoverleg werd gesproken om “omwonenden mee te nemen in de ontwikkeling”. Volgens de literatuur (Arnstein, 1969) zijn dit lage niveaus van participatie (‘informeren’, ‘consulteren’ en/of ‘paaien’). Er bestaat geloof dat hogere participatie in de vorm van activiteiten en gedeeld gebruik van het IKC (terrein) zal gaan optreden als omwonenden en belanghebbenden het plan gerealiseerd zien: het geloof dat er klein begonnen wordt en de betrokkenheid geleidelijk groeit in de gebruiksfase. Het aspect ‘samenwerken aan gezonde leefomgeving’ krijgt dus weinig aandacht en wordt doorgeschoven naar de gebruiksfase waarbij verwacht wordt dat dit vanzelf vormt krijgt.

Perspectieven op essentiële elementen voor een gezonde publieke ruimte 

In het eerste verkennende gemeentelijke afstemmingsoverleg overleg zijn veel aspecten genoemd die raken aan het thema gezonde leefomgeving. Infrastructuur, duurzaamheid, actief transport/lichaamsbeweging, sport en spel, schoolplein, ontmoeten, sociale infrastructuur, bewonersparticipatie zijn aspecten die werden ingebracht vanuit de ambtenaren, architecten en praktijkprofessionals.

De school denkt in de ontwikkeling primair in belang van het kind, waarbij 'sociale veiligheid voorop staat. Het is onmiskenbaar dat sociale veiligheid voor een basisschool/IKC belangrijk wordt gevonden door leerkrachten, pedagogische medewerkers en ander personeel op school en kinderopvang.

De ontwerper denkt niet per definitie vanuit concrete ruimtelijke oplossingen voor bepaalde problemen (zoals wat is de ruimtelijke oplossing voor de verkeersproblematiek), maar neemt als vertrekpunt het betrekken van de directe omgeving (omwonenden). Dit omdat zij de buurt, de gebruiken en de problemen die er spelen als geen ander kennen.

Borgen van gezondheid in planontwikkeling

Zie de informatie over het samenwerkingsproces voor gezonde schoolomgevingen voor inzichten over borging van gezondheid.

Meedenken over gezonde publieke ruimte

Er was een redelijk goede respons op de RuimteGIDS enquête, met name vanuit IKC-gebruikers. In de enquête is naar suggesties gevraagd, hier zijn veel ideeën geopperd. Deelnemers aan de enquête, zowel IKC-gebruikers, beleidsmedewerkers als de praktijk-professionals, kwamen met allerlei ideeën. Op de vraag “hoe belangrijk vindt u het om zelf mee te denken over een gezonde omgeving van het Integraal Kind Centrum werd hoog gescoord (gem. 4,00). Dit zijn indicaties voor de wens van de verschillende stakeholders om mee te denken in de ontwikkeling van het IKC en een gezonde omgeving.

Ga terug naar de top van de pagina